معماری ایران در زمان پهلوی
معماری دوره رضاخان
شروع معماری معاصر ایران را می‌توان از حدود سال 1300 به بعد تصور کرد.
این زمانی است که در اثر تحولات سیاسی و اجتماعی جریان زندگی اجتماعی و اقتصادی ایران تغییر کرد.
سیمای شهرهای ایران متحول شد.
بناهای لازم برای زندگی جدید مانند ادارات، کارخانجات، بانک‌ها، ایستگاه‌های راه آهن، دانشگاه‌ها و جز این‌ها، و همچنین واحدها و مجموعه‌های مسکونی جدید در شهرها بوجود آمدند.
این بناها بر خلاف بناهای قبل از تاریخ معاصر که بدست معماران سنتی طراحی و ساخته می‌شدند، بتدریج بدست معماران تحصیل کرده طراحی گردیدند.
این عده را در ابتدا معماران غیر ایرانی تشکیل می‌دادند و سپس اندک اندک معمارانی که در مدارس معماری خارج از ایران تحصیل کرده بودند.
به دنبال آن با ایجاد اولین مدرسه معماری ایران در حدود سال‌های 1320، معماران تحصیل کرده ایرانی نیز به آن‌ها اضافه شدند.
از همان ابتدا و از طراحی اولین آثار در معماری معاصر ایران، توجه به معماری گذشته این سرزمین و میراث با ارزش آن مطرح می‌گردد و این توجه در دوره‌های مختلف به صورت‌های متفاوت بروز می‌یابد.
دوره اول
در دوره اول، در فاصله سال‌های 1300 تا 1320 که پهلوی اول بر ایران حاکم بود.
آثار مهم معماری عمدتاً بوسیله حکومت و بدست معماران خارجی ایجاد شدند.
توجه به معماری گذشته بصورت تکرار سطحی و ظاهری عناصر بناهای معماری ایران ـ بخصوص در دوره‌های قبل از اسلام، یعنی هخامنشی و ساسانی ـ صورت گرفت.
در کنار آن کارهای دیگر معماری بوجود آمدند.
در آن‌ها عناصری از معماری گذشته ایران در شکل بعد از اسلام آن با عناصری از معماری اروپایی در هم آمیخته شده بود.
به هر حال عمده این آثار به جز چند اثر محدود مانند موزه ایران باستان کار ماکسیم سیرو و آندره گدار، به رغم استواری و استحکامشان، فاقد ارزش چندان چشمگیری بودند.
تاثیر غرب در معماری ایران
در این دوره رضاخان پس از به دست گرفتن حکومت، ارتباط بیشتری را با غرب آغاز کرد.
تحولی را در نظام اقتصادی و اجتماعی به وجود آورد و به ایجاد حکومت مقتدر مرکزی دست یازید.
با توجه به نظام حکومتی، پایه گذاری سازمان‌های جدید دولتی آغاز شد.
بودجه کشور ـ بر خلاف دوره قاجاریه که همواره تهی بود ـ با اخذ مالیات‌ها و عوارض گمرکی و منابع طبیعی به مقدار قابل توجهی افزایش یافت.
دانشجویان بیشتری به خارج از کشور اعزام شدند و از جمله چند دانشجو برای تحصیل معماری به مدسه بوزار فرانسه اعزام شدند.
برخی از اتفاقات مهم این دوره
ـ دانشگاه تهران در سال 1313هـ.ش و دانشکده هنرهای زیبا به سال 1319 تأسیس شد.
ـ تشکیل شهرداری به صورت نوین به سال 1311 صورت گرفت و متعاقب آن، برج و باروی شهر تهران برای احداث خیایان‌ها و میادین جدید تخریب شد.
ـ مساحت شهر به سال 1308، 24 کیلومتر مربع یعنی شش برابر زمان فتحعلی‌شاه بود که در سال 1313، یعنی به فاصله پنج سال به 46 کیلومتر مربع و به عبارت دیگر یازده برابر زمان فتحعلی‌شاه شد.
ـ فعالیت شرکت‌های خارجی در ایران نیز از همین زمان آغاز می‌شود.
می‌توان به فعالیت شرکت یرژه در سال 1309 اشاره کرد.
این شرکت طرح ایستگاه و راه‌سازی راه‌آهن جنوب را بر عهده داشت.
ـ شرکت کامپاکس که تکمیل راه‌آهن به آن واگذار شد.
ـ شرکت سنتاب که طرح پل فلزی اهواز را بین سال‌های 1306 تا 1310 انجام داد.
– تیرآهن و سیمان به صورت وارداتی از حدود سال 1311 در ساختمان سازی مورد استفاده قرار گرفت.
پیش از آن با توجه به اینکه مسیومارکف روسی از تیرآهن در نعل‌درگاه ساختمان استفاده کرده بود، از ریل‌های فرسوده راه‌آهن یا لوله‌های نفت نیز در ساختمان‌سازی استفاده می‌شد.
در همین زمان استاد سوئیسی مقاومت مصالح دانشگاه تهران استفاده از تیر مرکب فلزی را نیز به دست داد.
ـ سال 1311 ، کارخانه قند شاهی با ترکیبی از کاربرد آجر و بتن احداث شد.
ـ سال 1312 نخستین پل بتنی پیش فشرده، پل ورسک در شمال و ساختمان شهرداری در شمال میدان توپخانه ساخته شد.
در همین سال کارخانه سیمان ری تأسیس گردید.
فعالیت‌های عمرانی این دوره
فعالیت‌های عمرانی در این زمان به دو طریق صورت می‌گرفت:
یکی از طریق شرکت مقاطع کاری ساختمانی کشور
دیگری از طریق کمیسیون‌های ساختمانی که به کادر فنی مجهز بود و تعدادی معمار را هم داشت.
اصول طراحی مبتنی بر دو دیدگاه بود:
تقلید از گذشته، یا سازگاری معماری با زندگی جدید.
مجموعه بناهای شکل گرفته اطراف میدان مشق، حاصل دیدگاه نخست است:
ساختمان تلگراف‌خانه در 1304 به دست الگال، تقلید از نوکلاسی سیسم اروپا؛
ساختمان دادگستری، تقلیدی از معماری گذشته خود؛
ساختمان بانک ملی به دست هنریش آلمانی در 1311 با الهام از معماری هخامنشی؛
نمونه نسبتاً موفق میان آن‌ها، ساختمان پست در سال‌های 1307-1311، بنای وزارت امور خارجه به دست الگال با چشم‌داشتی به بنای کعبه زرتشت هخامنشی؛
کاخ شهربانی، کاری از باقلیان که افراطی‌ترین برداشت از عناصر معماری هخامنشی است.
وزارت جنگ، عمارت ثبت کل و همچنین کتابخانه ملّی نمونه‌های دیگری از این دیدگاه است.
همچنین موزه ایران باستان در 1314، اثر آندره گدار که به گفته خودش در طراحی آن لحظه‌ای از اندیشیدن به طاق کسری غافل نبوده است.
دبیرستان فیروز بهرام در 1311، به دست جعفرخان معمارباشی، دبیرستان انوشیروان دادگر در سال‌های 1313-1315، و قسمتی از دبیرستان کالج به سال 1313، هر دو به دست مسیومارکف در زمره معماری‌هایی از این دست هستند.
بالاخره در سال 1314، طراحی از سوی یک معمار جوان ایرانی تحصیل کرده فرانسه که پس از 17سال به کشور بازگشته بود، یعنی طرح پیشنهادی وارطان هوانسیان برای هنرستان دختران، برنده اعلام شد.
در واقع این بنا را می‌توان حرکت نوینی در معماری ایران دانست که کاملاً روند معماری مدرن رایج دنیا را به دست داده شده بود.
پس از آن این نوع معماری به سرعت در ستیر انواع معماری:
بناهای مسکونی، تجاری اداری و جز آن شیوع یافت و نتیجه آن بوده است که امروز شاهد آن هستیم.
دوره پهلوی دوم
دوره بعدی از سال 1320 و آغاز حکومت پهلوی دوم شروع می‌گردد و تا اواخر دهه چهل ادامه می‌یابد.
کارهای معماری مهم عمدتاً بدست چند معمار ایرانی مانند محسن فروغی، هوشنگ سیحون و عبدالعزیز فرمانفرماییان ساخته می‌شود.
در این گونه کارها به گذشته معماری ایران توجه می‌گردد.
این توجه کیفیت بهتری نسبت به دوره قبل دارد.
در آن‌ها کوشش می‌شود که از هندسه و الگوهای معماری ایران استفاده شود.
یکی از برجسته‌ترین کارهای این دوره مقبره بوعلی سینا در همدان کار هوشنگ سیحون است.
این دوره نمی‌تواند کار مهمی را در بکارگیری اصول و مبانی اسلامی ایران و تکامل آن انجام دهد.
برای استخدام از طریق لینک اقدام کنید.